Từ xưa, quê tôi làng Thu Hoạch – nay là xã Thạch Châu, Lộc Hà (Hà Tĩnh) có truyền thống Hội thi làm cỗ cúng đầu xuân, Tết Thượng nguyên, Trung Nguyên hoặc ngày giỗ Tổ.
Lễ vật cúng có xôi hoặc bánh chưng, gà hoặc thịt lợn và không thể thiếu là hương, hoa quả, rượu, trầu cau. Thành phần dự thi, tùy tính chất của ngày lễ để Hội đồng gia tộc và các bậc thúc phụ quyết định, có thể là mỗi gia đình làm 1 cỗ hoặc phân cho từng chi, nhánh trong dòng họ, có nơi con cháu ngoại đều xung phong làm cỗ dự thi.
Hội đồng xem xét chấm điểm
Hội đồng quy định tiêu chí chấm điểm, có Ban chấm thi, có thưởng bằng vật chất hoặc bằng tiền. Tiêu chí định ra mấy điều cơ bản là cỗ xôi phải bày biện đẹp, xôi thơm, chín, dẻo; nếu bánh chưng phải xếp lá phải, trái cân đối, bánh chưng phải đủ 8 góc, gói bằng tay, không dùng khuôn. Gà được tạo dáng bằng gà nằm, gà quỳ, gà đứng, gà bay đậu trên cành trúc, cành đào hoặc đứng trên mai rùa. Thịt lợn có thể là chân giò, thịt thủ. Ngày nay đời sống khá giả có chi họ làm cỗ thi bằng cả chú lợn quay.
Cỗ gà được bày trên mâm cúng gia tiên
Khó nhất trong làm cỗ là luộc gà sao cho chín, da gà đẹp trong điều kiện gà thì cao, nồi thì thấp, phải vừa luộc vừa trở, dùng nước sôi dội nhiều lần cho gà chín. Ban giám khảo dựa vào tiêu chí để cho điểm và công bố kết quả, trao giải thưởng.
Mức thưởng tùy theo hoàn cảnh cụ thể, thường từ 300.000 đến 700.000 đồng, có họ thưởng cao vài ba triệu đồng. Nói là thưởng nhưng khi có công bố kết quả, phần thưởng cao quý nhất, ý nghĩa nhất là những tràng vỗ tay và những nụ cười rạng rỡ của cả bên thắng, bên thua, còn tiền thưởng cung phụng lại làm quỹ lễ nghi khánh tiết hoặc quỹ Khuyến học dòng họ. Sau khi cúng, vật chất thường được sử dụng để con cháu chung vui trong ngày lễ; già trẻ, gái trai trong dòng họ cùng thưởng thức chén rượu nồng, lát bánh chưng xanh……
Đây là một nét đẹp vừa văn hóa, vừa tâm linh, họ làm cỗ đẹp, thanh khiết là muốn tỏ lòng thành kính với Tổ tiên, đồng thời cũng muốn trổ tài cùng mọi người, tạo niềm vui cho các bậc con cháu, càng thêm ấm nồng tình họ tộc.
Nhân Tết năm con gà (Đinh Dậu), xin ghi lại vài hình ảnh về hội thi ở một dòng họ và những cảm xúc của mình về một nét đẹp truyền thống văn hóa tâm linh cần được giữ gìn và phát huy.
